Bu məqalə İbrahimov Elcan tərəfindən yazılmışdır.
1800-cü illərin sonlarında məhşur İngilis fizik Lord Kelvin belə bir fikir irəli sürmüşdü:
“Fizikada artıq kəşf ediləcək heç nə qalmayıb. Edə biləcəyimiz tək şey etdiyimiz hesablamaları daha dəqiq və daha sadə üsulla etməkdir.” Bu fikirlə bir çox insan razılaşdı və artıq fizikada böyük bir yenilik və ya dəyişiklik olacağına inanmırdılar.
Bundan təxminən 30 il sonra dahi fizik Albert Einştein işığın kvarklara,yəni enerji porsiyalarına sahib olduğunu dedi və bu porsiyalara foton adını verdi. Einşteindən sonra dahi fizik Maks Plank da, işıq üzərində araşdırmalara davam etdi və yeni bir fizika sahəsi “Kvant” fizikasının əsasını qoydu. Bir fikrə əsasən isə deyə bilərik ki, kvant fizikasının yaranma səbəbi közərmə lanpasının daha güclü işıq yayması və daha az enerji sərfinin olmasının Maks Plankdan araşdırılmasının istənilməsi ilə bağlıdır.
Bu məqalə atom dünyasının mümkün olduğu dərəcədə sadə bir üsulla izahını əhatə edir və atom dünyasına mənim gözümdən yeni bir baxış bucağı qazandırır… Yüzilliyin başlanğıcında atomun forması Thomson modeli ilə izah olunurdu. 1897- ci ildə elektronun varlığını kəşv etdikdən sonra öz atom modelini irəli sürmüşdü. Thomsona görə “Z” sayda elektron “+Z” elektrik yüklü bir bulud içərisində neytral bir haldadır.
Alfa zərrəciklər(hissəciklər) incə bir metal təbəqəsindən saçılmasını araşdıran Ernest Rutherford təcrübələrin bu modelə uyğun olmadığını gördü. Əgər alfa zərrəciklər elektronlar və ya müsbət bulud tərəfindən saçılırsa saçılma bucağı kiçik olmalı idi. Lakin bu belə olmurdu və alfa zərrəciklər çox sərt bir bucaqla və hətta bəzən dəyib geri qayıdırdılar. Rutherford bunun yalnız bir səbəbi olacağını irəli sürdü:” Atom daxilində çox sıx quruluşlu müsbət bir nüvə olmalı idi.” Və beləliklə öz atom modelini irəli sürmüş oldu. Bu modelə görə atom müsbət yüklü bir nüvədən və onun ətrafında dönən mənfi yüklü elektronlardan ibarət olmalı idi.
Kvant fizikasının təməli qoyulduğu andan etibarən aydın oldu ki, klassik fizika qanunları atom daxilində hökm sürmürlər. Xüsusəndə Nyuton qanunları. Məsələn iki cism toqquşduğu anda Nyuton qanunlarına görə onların quruluşu dağılmalı idi. Atom daxilinəki “Dünya”-da isə bu tam əksinə baş verir. Məsələn bir karbon atomu başqa bir karbon atomu ilə toqquşduğunda karbon atomu yenədə karbon atomu olaraq qalırdı. Bu isə klassik fizika qanunlarıyla tam tərs idi.
Bundan başqa dairəsəl formada dönən bir elektron bir təcilə sahib olmalıdır və sürətli bir şəkildə enerji itirməli və nüvəylə toqquşub dağılmalı idi. 1913-cü ildə Danimarkalı fizik Niels Bohr klasik fizika qanunlarının atom daxilinə tətbiq olunmamasını deyib yeni bir nəzəriyyə ilə Rutherforda dəstək oldu. Bu yazının məqsədi daxilində olmadığı üçün Bohr teoreminə və Srödinger tənliklərindən bəhs etməyəcəm.
Qeyd edim ki, ən sadə atom olan hidrogen atomunun nüvəsi proton adlanan bir elementar zərrəcikdən ibarətdir. Qalan bütün elementlərin nüvələri iki növ elementar zərrəcikdən-proton və neytronlardan ibarətdir və bu zərəciklərə Nuklonlar deyilir.
Yaxın tarixə qədər proton və neytronlar təməl hissəciklər olaraq bilinirdi,lakin protonların sürətlə digər proton və elektronlarla toqquşdurulması təcrübələrində onlarında daha da kiçik hissıciklərdən ibarət olduğu göründü. Bu hissəciklər üzrə apardığı araşdırmalar 1969-cu ildə Nobel mükafatı qazanan Murray Gell-Mann tərəfindən Kvark adı verildi.
Kvarklarında müxtəlif növləri vardır. Aşağı,yuxarı,qəribə,məftun,alt və üst olaraq adlandırılmış ən azı altı cüt kvark olduğu düşünülür.Hər cüt üç dəyişik “rəng”-də ola bilər:qırmızı,yaşıl,mavi.(Bu rəng növləri sadəcə kvant fizikası daxilində adlandırılır,çünki bildiyimiz kimi kvarklar görünən işığın dalğa boyundan çox daha kiçikdirlər və bu səbəbdən dolayı bir rəngləri yoxdur). Bir proton və ya neytron hər rəngdən bir dənə olmaq şərtiylə üç rəngdən ibarətdir. Proton iki yuxarı kvark və bir aşağı kvarkdan,neytron isə əksinə iki aşağı bir yuxarı kvarkdan təşkil olunur. Digər kvarklardanda(qəribə,məftun,alt və üst) ibarət parçacıqlar yarada bilərik amma bunların kütlələri çox böyük olacağı üçün sürətlə proton və neytrona çevriləcəkdir.
Kvarklar mövzusunda bir çox teorik nəzəriyyələr vardır. Bu işlərə əsasən deyə bilərik ki, 36 ədəd təməl hissəcik vardır. Kvarkları incələmək üçün həddindən artıq enerji lazım olduğu üçün bu təcrübələr və təəqdiqatlar çox bahalı olur.Hər hansı bir təcrübəni hətta super dövlətlər xaric heç bir dövlət büdcəsi belə qarşılaya bilməz.
Kvant fizikası haqda sonsuz bəhs etmək olar(Einşteinin foto-effekt,Bohr teoremi,Compton hadisəsi,Broigle hipotezi və maddə dalğaları,Heizenbergin bilinməzlik nəzəriyyəsi, Kopenhagen rəyi,Şrödingerin pişiyi paradoksu və s.) lakin bizim bu yazıdakı mövzumuz sadəcə atomun sadə quruluşudur.
İndi isə biraz fantastikdə olsa Kvant fizikasına mənim təklifimə baxaq. Bildiyimiz kimi kvant fizikası ilə bağlı bu qədər çox şey bilməyimizə baxmayaraq(bölünməz atomu 36 hissəyə bölmək kimi) hələdə nüvə ətrafındakı elektronun yerini bilə bilmirik. Doğrudur Şrödinger bizi bir addım yaxınlaşdırsada təsüüfki, yenədə tamamlanmadı.
Öncəlikdə qeyd edim ki, bu qeyd edəcəyim fikir sadəcə mənim fikrimdir və heç bir təcrübə aparılmadan sadəcə nəzəri bir fikirdir.
Albert Einşteinin vermiş olduğu Nisbilik nəzəriyyəsi kainatdakı möhtəşəm böyük cisimlərin hərəkətini izah etdi və Nyutonun yanıldığını kütlə çəkimi deyə bir şeyin olmamasını isbat etdi. Einşteinə görə müəyyən kütləyə malik olan cismlər ətrafınakı kainat-zamanı əyir və bir əyri əmələ gətirdiyi üçün digər daha kiçik cismlər bu əyri daxilində hərəkət edir. Məsələn Ay Yer kürəsinin yaratdığı əyridə, planetlər isə Günəşin əyrisində hərəkət edir. Bəs niyədə bu proses atom daxilindədə getməsin? Əgər daha böyük kütləyə sahib olan Nüvə ətrafına olan “kainat-zaman”- I əyirsə elektronda bu əyriyə daxil olub hərəkət edə bilər. Burdan belə bir nəticə çıxarda bilərik:”elekronun o qanuna uyğunsuz hərəkət səbəbi nüvələrin bir birinə yaxın olması və o yaratdıqları əyrilərin qarışması ola bilər.
İSTİFADƏ EDİLMİŞ ƏDƏBİYYATLAR:
- Hasan İraz-Her şeyin teorisi Tanrısal kimlik ve toplumsallık
- Elcan İbrahimov-Qravitasiya dalğalarının kəşvi(məqalə)
- T.M.Pənahov V.İ.Əhmədov- Fizika -2
MƏQALƏ | Maddə daxilindəki MÖHTƏŞƏM Dünya
4/
5
Oleh
Unknown
